Od powstania pierwszego Klubu Sportowego Kolejarz Opole w 1945 roku, do zawiązania Stowarzyszenia KS Kolejarz Opole siedemdziesiąt lat później, herb „Kolejarza Opole” zmieniał się niezliczoną ilość razy. Niestety, zachowało się niewiele reprodukcji i tak naprawdę, herb istniał głównie w świadomości kibiców. Jedną z pierwszych inicjatyw nowego stowarzyszenia musiała stać się zatem misja rekonstrukcji herbu Kolejarza Opole i utrwalenie go w jednolitej formie, łączącej stosowane dotychczas wersje.
Geneza Herbu Kolejarza Opole
20 kwietnia 1945 roku, w okolicach dzisiejszej zachodniej granicy Polski trwa „Operacja Berlińska”, której celem jest sforsowanie Odry i przygotowanie ostatecznego ataku na hitlerowskie Niemcy. W tym samym czasie w Opolu powstaje pierwszy „powojenny” Klub Sportowy, choć walki w mieście ustały niewiele ponad miesiąc wcześniej. Zakładają go kolejarze ze Lwowa, których przesiedlono do Opola by zabezpieczyli miejscową infrastrukturę kolejową. Związek Zawodowy Kolejarzy, bo taką nazwę otrzymał klub, daje początek historii późniejszego Kolejarza. Niestety nie wiemy czy pierwszy opolski klub posiadał swój herb, a jeśli tak to jak wyglądał.
Opole z biegiem kolejnych tygodni powracało do życia. Powstawały też kolejne kluby, choć w mieście nie było wielu obiektów sportowych. Taki istniał jednak przy zakładach naprawy taboru kolejowego i to właśnie tam szybko pojawił się drugi klub – Leopolia. Ponownie, niewiele wiemy na temat identyfikacji tego klubu. Wiemy natomiast, że wkrótce po powstaniu połączył siły z ZZK.
W 1950 roku ZZK Leopolia staje się Kołem Sportowym i zmienia nazwę na TKS Pogoń Opole. Jednocześnie na mocy reformy klub zmuszony jest przystąpić do jednego z ogólnopolskich zrzeszeń. Trafia oczywiście pod skrzydła kolejowego zrzeszenia „Kolejarz”. Raz jeszcze, niestety, brak jest reprodukcji ewentualnego herbu Pogoni. Możemy jednak domniemywać, że już wówczas opolski klub posługiwał się herbem zrzeszenia Kolejarz, o którym szerzej w dalszej części. Pod szyldem „TKS Pogoń” klub działa aż do 1957 roku, kiedy to ponownie zmieniają się przepisy i Koła Sportowe, często nie posiadające osobowości prawnej mają obowiązek przekształcić się Kluby Sportowe. Wraz ze zmianą formy organizacji działacze postanawiają o zmianie nazwy klubu na „Klub Sportowy Kolejarz Opole”. 5 kwietnia 1957 roku stowarzyszenie pod taką nazwą zostaje oficjalnie zarejestrowane przez Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Wraz z tą historyczną zmianą rozpoczyna się historia Herbu Kolejarza Opole.
W 1957 roku „Kolejarz” otrzymuje nie tylko swoją ostateczną nazwę, ale i zalążek sekcji żużlowej. To właśnie dzięki niej, a dokładnie zachowanym zdjęciom z tego okresu, otrzymujemy pierwszy znak graficzny stosowany w opolskim klubie. Na pierwszych plastronach Kolejarza Opole pojawia się znany wszystkim kibicom motyw.
Dlaczego akurat taki motyw pojawił się na plastronach? OdpowiedĽ jest dość prosta – opolski klub był częścią ogólnopolskiego Zrzeszenia Sportowego Kolejarz, a charakterystyczne „K” było herbem tego zrzeszenia. Z podobnych znaków graficznych korzystało więc wiele klubów w Polsce. Ciekawostką dla opolskich kibiców z pewnością będzie fakt, że w 1957 roku takim samym herbem posługiwały się jednocześnie na przykład kluby z Opola i Rawicza. Co więcej, oba kluby były de facto… jedną organizacją.
Henryk Ignasiak w barwach Kolejarza Rawicz
(źródło: kolejarz-rawicz.pl)
Skąd jednak wziął się ten charakterystyczny motyw? Z pewnością jest nawiązaniem do kolejowej symboliki. Podobną budowę ma odznaka z kolejarskiej czapki. W środku często znajduje się kolejowe koło a po bokach swoiste skrzydła. Kolejną inspiracją są ówczesne pociągi, a dokładniej budowa zawieszenia tych pojazdów. Z połączenia tych dwóch motywów powstał znak, który uzupełniono centralnie umieszczoną literą „K” o oczywistym znaczeniu.
Odznaka Zrzeszenia Sportowego Kolejarz
Odznaka z kolejarskiej czapki
Herby poszczególnych klubów należących do zrzeszenia Kolejarz nie były na szczęście identyczne. W tamtych czasach nie istniały elektroniczne pliki, które można było po prostu rozesłać klubom by z nich korzystały. Przenoszenie wzoru otrzymanego z centrali, na przykład na plastrony, było zatem obciążone „błędami” wynikającymi ze zdolności manualnych a czasem inwencji osoby, która podejmowała się tego zadania. Tak powstały pierwsze różnice pomiędzy herbami „Kolejarzy” i zaczęła się rodzić ich własna tożsamość. Z biegiem lat kluby coraz mocniej odchodziły od „oficjalnego” wzoru a i on sam nie był wolny od modyfikacji.
Herby kolejowych klubów
Ewolucja opolskiego Herbu
Wspomniane różnice w kolejnych reprodukcjach herbu w naturalny sposób spowodowały ewolucję tego znaku. Zmieniały się kształty poszczególnych elementów, proporcje i stylistyka. Pojawiały się także nowe elementy. Jednym z najważniejszych był wieniec laurowy, który najpierw pojawił się na emblemacie zrzeszenia a później także w Opolu. Pierwszy ślad użycia herbu z wieńcem znajdziemy na okładce programu z Finału Młodzieżowych Indywidualnych Mistrzostw Polski w Opolu z 16 sierpnia 1976 roku.
Herb z wieńcem laurowym na okładce programu
(źródło: facebook.com/Wyniki-Kolejarza-Opole-1658373334402733)
Warto jednak wspomnieć, że najbardziej rozpoznawalna forma opolskiego herbu nie jest jedyną. Na początku lat ’70 stosowany był także inny emblemat. Herb Kolejarza w tej wersji składał się ze wspomnianej wcześniej „kolejarskiej” odznaki i granatowego półokręgu, otoczonego wieńcem laurowym, z inskrypcją Klub Sportowy Opole Kolejarz. Herb w tej formie pojawiał się m.in. w programach meczowych, publikacjach prasowych czy w postaci klubowych odznak.
Odznaki Kolejarza Opole
Herb na okładce programu z 1988 roku
(źródło: facebook.com/Wyniki-Kolejarza-Opole-1658373334402733)
W pewnym momencie zmiana nastąpiła także na opolskich plastronach gdzie charakterystyczne „K” zastąpiła bardzo prosta w formie reprodukcja kolejowej odznaki.
Plastron Kolejarza Opole z uproszczonym emblematem
Najczęściej w historii Kolejarza Opole na plastronach gościł mimo wszystko znak, który pojawił się na nich na samym początku. Jak jednak wspomnieliśmy, w związku z tym, że plastrony wykonywane były ręcznie i wiele zależało od umiejętności rzemieślnika – forma emblematu często się zmieniała. Modyfikacjom ulegała często litera „K”. Od bardzo prostej „kanciastej” formy, po charakterystyczną dla tamtych czasów stylową literę używaną w latach ’70 i ’80. Zmieniała się także liczba „poprzeczek” w skrzydłach. W pierwszej wersji w 1958 roku było ich cztery. W pierwszym ligowym sezonie 1961 – trzy. W późniejszych latach nawet pięć (na plastronach) czy sześć (w niektórych reprodukcjach herbu zrzeszenia). W latach ’70 powrócono do liczby cztery, by wreszcie w latach ’80 stosować ponownie trzy „belki”.
Plastrony Kolejarza Opole
A tak, 50 lat temu, Klub Sportowy Kolejarz Opole życzył kibicom pomyślności w Nowym Roku:
Koniec KS Kolejarz Opole
Zmiany ustrojowe w Polsce po 1989 zwiastowały definitywny koniec zakładowych klubów sportowych. Nie przystająca do nowych czasów formuła szybko skazana była na ekonomiczną katastrofę. Działacze Kolejarza próbowali oczywiście odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Jako jedni z pierwszych w Polsce pozyskali sponsora tytularnego, zupełną nowinkę w ówczesnym sporcie w naszym kraju. Wraz ze sponsorem pojawiła się zmiana identyfikacji. KS Kolejarz Opole stał się Kolejarzem-Remak. Obok „K” w emblemacie pojawiła się literka „R”, a kształt odznaki zaczerpnął kilka cech z identyfikacji sponsora.
Plastrony Kolejarza-Remak z nowym herbem
Wsparcie firmy Remak okazało się niewystarczające do utrzymania niewydolnego finansowo Klubu. By ratować czołową sekcję żużlową sukcesywnie pozbywano się innych. Ostatecznie zdecydowano się jednak na odwrotny krok – to sekcja żużlowa została wydzielona z zadłużonego KS Kolejarz-Remak by rozpocząć funkcjonowanie jako osobny klub. W 1993 roku, po raz pierwszy w historii opolscy żużlowcy wystartowali w lidze pod innym niż KS Kolejarz szyldem.
„Drugi” żużlowy klub w Opolu nie odcinał się wyraźnie od protoplasty. Zachowano te same barwy i nazwę „Kolejarz”. Nie używano natomiast herbu. Po pierwsze po to, by zaznaczyć odrębność od wciąż działającego KS Kolejarz-Remak, po drugie z powodu braku praw do tego znaku towarowego, co w rodzącej się gospodarce wolnorynkowej nie pozostawało już bez znaczenia. Swój własny herb OTŻ Kolejarz otrzymał w drugim roku funkcjonowania, wraz z nową nazwą – CemWap, skrótem od branży CEMentowo – WAPienniczej, czyli pięcioma nowymi sponsorami klubu – cementowni Górażdże, Strzelce Opolskie, Groszowice i Odra oraz Opolwap, czyli wapienników z Tarnowa Opolskiego. Zmianie uległy wówczas także barwy – dostosowane do kolorystyki używanej przez CemWap. Niestety herb „OTŻ” nie nawiązywał w żaden sposób do tradycji Kolejarza. Był to do bólu wręcz „nowoczesny” logotyp, składający się z liter „OTŻ” i utrzymanego w podobnej stylistyce logo „CemWap”.
Plastron OTŻ CemWap Opole z logotypem OTŻ w lewym górny rogu.
Do tradycyjnych barw wkrótce powrócono, ale „nowy” Kolejarz nie przetrwał próby czasu. W 1997 długi klubu znów zagroziły istnieniu żużla w Opolu. OTŻ CemWap zniknął z żużlowej mapy polski, a Klub powrócił do nazwy OTŻ Kolejarz. Po zmianach „nowy” OTŻ przetrwał tylko rok, ale dołożył swoją cegiełkę do historii identyfikacji opolskich klubów. Miał nie tylko swój własny niepowtarzalny herb (choć znów był to raczej logotyp) przedstawiający tylne koło żużlowego motocykla i wydobywającą się spod niego szprycę ze zgrabnie wkomponowanymi literami OTŻ, ale także pierwszą w historii maskotkę – Tygrysa, którego wizerunek umieszczono na plastronach.
Plastron OTŻ z logotypem klubu i jedyną „maskotką” w historii opolskiego żużla
Gdy opolski żużel wydawał się stać na krawędzi, został uratowany przez duet pasjonatów – Stanisława Łągiewkę i Zbigniewa Kuśnierskiego. Z ich inicjatywy powstał TŻ Opole. Nowy klub miał się odciąć od nie najlepszej opinii o poprzednikach. Także w tym celu postawiono na nową identyfikację. Barwy Kolejarza zastąpiły żółto – niebieskie barwy miasta. Rolę herbu przyjął raczej średnio udany logotyp, w którym wyraz „Opole” wkomponowano w sylwetkę żużlowca na starcie wyścigu. TŻ istniał do 2002 roku. Pod koniec działalności klubu stosowano także inne wersje logotypu, aż do bardzo prostych form na plastronach w 2002 roku.
Plastron TŻ Opole z logotypem u dołu
W 2003 roku schedę po TŻ przejął nowy klub pod nazwą: „Klub Żużlowy Kolejarz Opole”. Nawiązania do pierwszego opolskiego klubu były oczywiste. Klub nie tylko odzyskał historyczną nazwę, barwy (choć działacze mieli skłonność do używania także żółto – niebieskich barw), ale i Herb, który wprost nawiązywał do tego używanego przez kilka dekad w KS Kolejarz. Był to przy okazji powrót do formy bardziej przypominającej herb klubu sportowego, niż eksperymenty z logotypami z lat ’90. W „odświeżonej” wersji herb KŻ Kolejarz zawierał charakterystyczny emblemat z „K” w środku – tutaj w dość prostej, by nie powiedzieć ascetycznej formie. Pojawił się także znany z lat ’70 wieniec laurowy. To co wyróżniało ten znak to wkomponowany w niego herb Miasta Opola. Co więcej Herb Miasta podzielono, przenosząc wieńczącą go koronę nad całą kompozycję znaku. Ostatnim elementem był napis „Kolejarz Opole” osadzony w środku wieńca (powstała też wersja z samymi literami „KŻ”, jednak nie była szeroko stosowana). Choć nie był to z pewnością znak wybitny pod względem technicznym, a sposób umieszczenia herbu miasta był dość kontrowersyjnym z uwagi na przepisy dotyczące wykorzystania takich znaków, to trzeba przyznać, że herb KŻ Kolejarz Opole był udanym dziełem. Przez 11 lat służył klubowi w niezmienionej formie, nie starzejąc się i nie odbiegając znacznie jakością od herbów rywali.
Herb KŻ Kolejarz Opole
Niestety, KŻ Kolejarz podzielił los swoich poprzedników i zakończył działalność z powodu braku płynności finansowej (choć formalnie stowarzyszenie, podobnie jak TŻ Opole czy KS Kolejarz-Remak, wciąż istnieje). Wraz z upadkiem KŻ zakończyła się też nieprzerwana dotąd seria 54 ligowych sezonów w Opolu. Żużlową sekcję uruchomił co prawda klub Hawi Racing Team, jednak w 2015 roku w Opolu po raz pierwszy w historii nie było ligowej drużyny. Opolscy żużlowcy startowali w innych rozgrywkach. W tym w Młodzieżowych Drużynowych Mistrzostwach Polski, gdzie po raz pierwszy zdołali wywalczyć awans do finału. Żużlowcy Hawi Racing Team w 2015 roku startowali w plastronach wzorowanych najprawdopodobniej na plastronach użytych w pierwszym ligowym sezonie Kolejarza Opole w 1961 roku.
Michał Kordas w barwach Hawi Racing Team w finale MDMP w Opolu
W 2016 roku opolski klub powrócił do rywalizacji ligowej. Klub Hawi Racing Team zgłosił do rozgrywek zespół pod nazwą „Kolejarz Opole”. Zawodnicy na plastronach korzystali z dwóch wersji emblematu – część startowała w plastronach z 2015 roku, a część w kevlarach z wszytym emblematem w prostej wersji, którą znamy z herbu KŻ Kolejarz Opole. W programach meczowych i materiałach prasowych również pojawiał się emblemat w wersji z lat 2003-2014.
Kevlary Hawi Racing Team w sezonie 2016
Rekonstrukcja Herbu KS Kolejarz Opole
Gdy w 2015 roku postanowiliśmy powołać do życia Stowarzyszenie Klub Sportowy Kolejarz Opole, jasne stało się, że jak każda nowoczesna organizacja, będziemy potrzebowali własnej identyfikacji wizualnej. Oczywistym dla nas był także fakt, że będzie ona nawiązywała do tradycyjnego Herbu KS Kolejarz Opole. To wówczas zdecydowaliśmy, że podejmiemy próbę zrekonstruowania klasycznego Herbu KS Kolejarz Opole i nadania mu nowoczesnej, w sensie technicznym, formy.
Przed przystąpieniem do faktycznych prac rekonstrukcyjnych, musieliśmy podjąć szereg decyzji dotyczących ostatecznego wyglądu nowego-starego Herbu Kolejarza. Na szczęście idea rekonstrukcji Herbu KS Kolejarz Opole nie była nowa. Najwcześniejszą inspiracją dla takiego zadania, był projekt pierwszego szalika dla założonego w 2004 roku Fan Klubu Kolejarza Opole. W ogłoszonym wówczas konkursie na projekt, wygrał szalik z herbem nawiązującym do tego z lat ’70. To właśnie ten projekt odegrał znaczącą rolę w procesie projektowania zrekonstruowanego znaku 11 lat później. To taką formę – historycznego emblematu z wieńcem laurowym – miał otrzymać nasz projekt.
Herb na szaliku Klubu Kibica
Gdy gotowa była ogólna koncepcja herbu, rozpoczęliśmy rekonstrukcję najważniejszego elementu – emblematu z „K”. Zdecydowaliśmy się postawić na najczęściej występujące rozwiązania. Kształt litery „K” i proporcje samego emblematu zaczerpnęliśmy z plastronów, w których „Kolejarze” startowali w latach ‘70 i ’80. Zmieniła się ilość „poprzeczek” w skrzydłach – postawiliśmy na równie często używane trzy „belki”, głównie ze względów praktycznych i mając na uwadze nowoczesne trendy w projektowaniu tego typu znaków czyli zmniejszenie ilości szczegółów, w celu zachowania czytelności przy użyciach w mniejszych rozmiarach.
Herb w trakcie rekonstrukcji
Po odtworzeniu emblematu z literą „K” pozostała jeszcze kwestia rekonstrukcji wieńca laurowego. Niestety, brak jest reprodukcji herbu z wieńcem, której rozmiary pozwalałyby na dokładne odtworzenie wyglądu wieńca. Dotychczasowe formy posłużyły nam zatem za inspirację – postawiliśmy na podobny jak dotąd kolor i „otwartą” formę. Jednocześnie odręcznie narysowany laur nadał ostatecznej wersji herbu sporo niepowtarzalnych, indywidualnych cech oraz charakteru rysowanych ręcznie znaków, jakimi klub posługiwał się przez większą część swojej historii.
Herb Stowarzyszenia Klub Sportowy Kolejarz Opole
